Zaburzenia odżywiania
Różne formy zaburzeń odżywiania zyskują dużą uwagę w mediach, stanowiąc przedmiot społecznej dyskusji i niemałej uwagi. Przyczyny tego leżą w coraz większej powszechności tego typu zaburzeń, jak również często spektakularnym przebiegiem choroby, prowadzącej do skrajnego nie raz wyniszczenia organizmu. Do najczęściej występujących (i zarazem najszerzej opisywanych w literaturze) zaburzeń odżywiania należą anoreksja (anorexia nervosa, jadłowstręt psychiczny) i bulimia (bulimia nervosa, żarłoczność psychiczna), niemniej jednak coraz częściej obserwować można występowanie mniej typowych zaburzeń odżywiania, |
stanowiących często konsekwencję aktualnie obowiązujących trendów społecznych.
Jednym z takich zaburzeń jest ortoreksja (orthorexia nervosa), do tej pory dość rzadko opisywana w literaturze i nie sklasyfikowana jak dotąd w oficjalnych kryteriach diagnostycznych (DSM-IV-TR, ICD-10).
Ortoreksja – cechy charakterystyczne
Centralną cechą charakterystyczną dla ortoreksji jest przesadna dbałość o jakość spożywanych posiłków oraz zdrowe odżywianie [1,2], prowadzące do świadomego stawiania sobie ograniczeń żywieniowych (tj. wykluczanie pewnych produktów spożywczych z diety), obsesyjnego myślenia o jedzeniu oraz pogłębiającego się niezadowolenia z siebie i swojego stylu życia, wraz z postępującym izolowaniem się w relacjach międzyludzkich [1, 3, 4]. W odróżnieniu od tradycyjnie wyróżnianych zaburzeń odżywiania (np. anoreksji, bulimii i innych zaburzeń pochodnych od nich), podstawowym celem niniejszych zabiegów nie jest redukcja wagi. Badacze wskazują, że motorem napędzającym ortoreksję i zachowania z niej wynikające, jest olbrzymi lęk (przyrównywany nierzadko do swoistej fobii) przed jedzeniem rzeczy nie odpowiadającym standardom, jakie wyznaje dana osoba. To właśnie ta charakterystyczna postawa wobec jedzenia, obejmująca wysublimowane sposoby przyrządzania posiłków, ogromne ilości czasu i energii poświęcane na wyszukiwanie i przyrządzanie posiłków, obsesyjne liczenie wartości odżywczych, stanowią cechę odróżniającą ortoreksję od zwykłego, konstruktywnego dbania o własne zdrowie i kondycję [1]
Istotne wydaje się zaznaczenie, że kultywowanie przesadnego dbania o własne zdrowie u osób cierpiących na ortoreksję często niesie za sobą wycofywanie się z życia zawodowego i towarzyskiego, wynikające z przedkładania zdrowego trybu życia ponad inne, istotne cele życiowe [1].
Symptomy i objawy ortoreksji
Biorąc pod uwagę fakt, że ortoreksja jak dotąd nie została opisana w żadnej z klasyfikacji diagnostycznych, istnieje stosunkowo niewiele usystematyzowanych opracowań, opisujących jej objawy. Niemniej jednak, coraz częściej pojawiają się w literaturze naukowej próby stworzenia narzędzi przesiewowych, przy pomocą których możliwe byłoby określenie nasilenia zachowań charakterystycznych dla ortoreksji.
Jednym z takich narzędzi jest kwestionariusz ORTO-15, autorstwa Stevena Bratmana (w polskiej adaptacji Martyny Stochel i in. [5]). Wskazuje się w nim na szereg zachowań, których występowanie stanowić może przesłankę za występowaniem ortoreksji, np.:
– przesadne zwracanie uwagi na zawartość kaloryczną i wartości odżywcze spożywanych pokarmów i produktów spożywczych;
– przytłaczające poczucie dezorientacji w trakcie zakupów, wynikające z przeświadczenia o braku możliwości wyboru zdrowych produktów żywnościowych lub – obawy o dokonanie niewłaściwego wyboru produktów żywnościowych;
– wybieranie produktów żywnościowych tylko i wyłącznie w oparciu o przesadną troskę o własny stan zdrowia;
– gotowość do wydawania pokaźnych sum pieniędzy w celu zaopatrywania się w produkty o maksymalnych właściwościach odżywczych;
– obsesyjne myślenie o jedzeniu (jego wartościach odżywczych, kaloryczności itd.) w ciągu co najmniej ostatnich 3 miesięcy;
– codzienne myślenie o zdrowym jedzeniu, zajmujące ponad 3 godziny dziennie;
– brak wewnętrznego przyzwolenia na nawet sporadyczne łamanie zasad żywieniowych;
– przeżywanie przytłaczającego poczucia winy i obniżenia nastroju w sytuacji łamania zasad żywieniowych;
– zaniedbywanie lub pogorszenie się (w imię dbania o własne zdrowie lub jako konsekwencja poświęcania czasu na dbanie o własne zdrowie) kontaktów towarzyskich, życia zawodowego, życia rodzinnego;
– spożywanie posiłków w samotności [5].
Terapia i leczenie
W leczeniu ortoreksji pierwszoplanową rolę odgrywa wczesna identyfikacja symptomów choroby. Istotne wydaje się uświadomienie sobie samego problemu, jego dezadaptacyjnego charakteru, przede wszystkim zaś – konsekwencji, jakie niesie dla codziennego życia (rodzinnego, towarzyskiego) i obowiązków (np. zawodowych). W pracy z pacjentem kładzie się nacisk na elementy psychoedukacyjne, np. uświadamianie, że właściwości produktów spożywczych nie stanowią jedynego czynnika warunkującego pogorszenie zdrowia fizycznego, oraz naukę wychodzenia z obsesyjnego myślenia o jedzeniu poprzez pozwalanie sobie na „żywieniowe szaleństwa” [1]. Prócz pracy na postawach, myślach o jedzeniu i zachowaniach żywieniowych, istotne wydaje się docieranie do głębszych przyczyn zaburzenia, leżących często w problemach z samooceną, zaburzonym obrazie samego siebie lub zaburzeniach osobowości. Istotne wydaje się zaznaczenie, że pacjenci cierpiący na ortoreksję na ogół rokują lepiej niż pacjenci zmagający się z zaburzeniami odżywiania innego typu. Spowodowane jest to obawą o własne zdrowie, która w tym przypadku paradoksalnie stanowi zarówno przyczynę rozwoju zaburzenia, jak i czynnik umożliwiający skuteczne wychodzenie z choroby [1].
Bibliografia
1. Brytek-Matera, A. (2012). Orthorexia nervosa – an eating disorder, obsessive–compulsive disorder or disturbed eating habit? Archives of Psychiatry and Psychotherapy, 1, 55–60.
2. Fidan, T., Ertekin, V., Işikay, S., Kirpinar, I. (2010). Prevalence of orthorexia among medical students in Erzurum, Turkey. Comprehensive Psychiatry, 51(1), 49–54.
3. Catalina Zamora, M.L., Bote Bonaechea, B., García Sánchez, F., Ríos Rial, B. (2005). Ortorexia nerviosa. Un nuevo trastorno de la conducta alimentaria? Actas Españolas De Psiquiatría, 33(1), 66–68
4. Mathieu J. (2005). What is orthorexia? Journal of the American Dietetic Association, 105(10), 1510–1512
5. Stochel, M., Janas-Kozik, M., Zejda, J.E., Hyrnik, J., Jelonek, I., Siwiec, A. (2015). Walidacja kwestionariusza ORTO-15 w grupie młodzieży miejskiej w wieku 15-21 lat. Psychiatria Polska, 49 (1), 119-134.
Autor Maria Flakus
Comments are closed