Czym jest depresja?
Depresja na dzień dzisiejszy jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych i obok wielu chorób somatycznych stanowi jedną z najczęstszych przyczyn pogorszenia funkcjonowania społecznego i niepełnosprawności (Skrzyński, 2004).
Definiowana jest jako rodzaj choroby afektywnej, charakteryzującej się obniżeniem nastroju i niemożnością odczuwania szczęścia i przyjemności. Z pogorszeniem funkcjonowania afektywnego współwystępuje utrata zainteresowań, zaburzenia codziennego funkcjonowania (np. utrata apetytu, bezsenność, spowolnienie, napady lęku, wyrzutów sumienia, płaczliwość, zaniedbywanie codziennych obowiązków rodzinnych i zawodowych), a czasem także myśli rezygnacyjne i samobójcze (Wciórka, 2008; Pużyński, Wciórka, 2002). Pochodzenie i źródła depresji nie są dostatecznie wyjaśnione, wiele badań wskazuje jednak na rolę interakcji czynników osobowościowych i sytuacyjnych
(tj. obciążających wydarzeń życiowych) (Kendler i in., 2004). Przyjęcie podobnego punktu widzenia wydaje się być właściwe ze względu na fakt, że wbrew często podzielanej opinii, depresja nie zawsze wywoływana jest przez zewnętrzne, przykre wydarzenie, często występując zupełnie niezależne od sytuacji życiowej chorego.
Źródła i pochodzenie depresji w teorii analitycznej
Temat źródeł depresji podejmowano szeroko już w teoriach psychoanalitycznych. Już Zygmunt Freud, zajmując się zjawiskiem melancholii, porównywał ten stan w porównaniu do sytuacji utraty (dosłownej – w postaci śmierci bliskiej osoby, jak również symbolicznej – np. rozstania) i występującej w niej żałoby. Zjawisko depresji stanowiło dla niego przejaw reaktywacji związku z utraconym wartościowym obiektem (nie zawsze osobowym) przy jednoczesnym braku zgody na rozstanie (Gabbard, 2010).
Istotę objawów depresji dla Freuda stanowił gniew zwrócony do wewnątrz, co stanowiło przyczynę obniżenia samooceny, poczucia winy i wyrzutów sumienia – tak powszechnych u pacjentów depresyjnych. Najbardziej jaskrawym i skrajnym przejawem tego gniewu jest, jego zdaniem, akt samobójstwa (Gabbard, 2010). Kontynuatorzy Freuda, zwracając uwagę na zjawiska towarzyszące rozwojowi małych dzieci, upatrywali źródeł depresji w jakości nawiązanej w dzieciństwie relacji z matką. Melanie Klein zwracała uwagę, że w życiu każdego dziecka następuje taki moment, kiedy silnie przeżywa ono złość na matkę, która postrzegana jest z jednej strony jako obiekt gratyfikujący (dający pożywienie, opiekujący się), z drugiej zaś – frustrujący (gdy nie od razu zapewnia realizację potrzeb).
Proporcja dobrych (gratyfikujących) i złych (frustrujących) doświadczeń w kontakcie z matką wpływa na sposób, w jaki dziecko radzi sobie z separacją – im więcej będzie pozytywnych wyobrażeń i doświadczeń w umyśle dziecka, tym separacja przebiegać będzie bardziej harmonijnie, przy mniejszej złości przejawianej przez dziecko. Jeżeli natomiast uczucia gniewu w relacji z matką są silniejsze niż doświadczane uczucie miłości, pojawiają się patologiczne, depresyjne, sposoby rozwiązywania tego konfliktu, do których jednostka może powracać w życiu dorosłym (Gabbard, 2010).
O ile Freud i Klein zgodnie akcentowali znaczenie gniewu i agresji w etiologii zaburzeń depresyjnych, o tyle Edward Bibring uznawał, że należy abstrahować od tych zjawisk, skupiając się na nieagresywnych źródłach depresji. Jego zdaniem, główną przyczyną depresji stanowi napięcie między narcystycznymi aspiracjami a niemożnością sprostania im w rzeczywistości. Aspiracje te ujmował w kategoriach nieświadomych potrzeb, skupiających się wokół pragnienia: bycia wartościowym, bycia silnym i lepszym oraz bycia dobrym i kochającym. Brak możliwości realizowania tych standardów w życiu codziennym, zdaniem Bibringa, rodzi bezsilność i bezradność, co prowadzi do agresji skierowanej do wewnątrz, która stanowi jednak zjawisko drugorzędne w stosunku do narcystycznej natury depresji (Gabbard, 2010).
Na rolę ideałów i ich utraty w życiu osób depresyjnych wskazywał także Silvano Arieti. Jego zdaniem, u wielu pacjentów depresyjnych zaobserwować można zjawisko „dominacji innych”, polegające na tym, że w istocie pacjenci ci nie żyją dla samych siebie, a dla innych (np. wyższych celów, ideologii, organizacji, osób). Narzuca im to transcendentne, niemożliwe do realizowania w praktyce cele, przy jednoczesnym (często nieświadomym) braku akceptacji myśli, że cel ów można porzucić lub zmienić na bardziej osiągalny. W ujęciu Arietiego, niemożność urzeczywistnienia narzuconych sobie celów rodzi depresję (Gabbard, 2010).
Jak wskazuje literatura, istnieje możliwość współwystępowania depresji z zaburzeniami osobowości. U pacjentów lepiej zorganizowanych, niezaburzonych osobowościowo (tzn. neurotycznych) punktem centralnym depresji jest nieświadomy konflikt między agresywnością i miłością a surowym systemem moralnym. Klasycznym rozwiązaniem tego konfliktu jest hamowanie i nieujawnianie złości i agresywności, przy kierowaniu jej do siebie (w postaci smutku, płaczliwości, poczucia winy itd. – a więc pełnego spektrum objawów depresyjnych). W przypadku pacjentów ze współwystępującymi zaburzeniami osobowości obraz chorobowy najczęściej jest intensywniejszy, dramatyczniejszy (co odzwierciedla częstsze podejmowanie prób samobójczych). Związane jest to z nasilonym lękiem, a nawet wrogością względem innych i samego siebie (Poniatowska-Leszczyńska, Małyszczak, 2013).
Terapia psychodynamiczna w leczeniu depresji
Istnieją wiele badań potwierdzających skuteczność psychoterapii psychodynamicznej w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Wskazuje się w nich, że u pacjentów podejmujących psychoterapię zauważalna jest poprawa objawowa w postaci zmniejszenia symptomów depresji, przy jednoczesnym polepszeniu globalnego funkcjonowania (zawodowego i interpersonalnego – zob. Abbass, Hancock, Henderson, Kisely, 2006). Jednocześnie należy podkreślić, że najbardziej efektywne w kontekście leczenia zaburzeń depresyjnych wydaje się łącznie psychoterapii i farmakoterapii. Pierwszym krokiem leczenia depresji jest wytworzenie się relacji terapeutycznej między pacjentem i terapeutą. By to uzyskać, terapeuta słucha i wczuwa się w perspektywę pacjenta, z czasem tworząc formułę wyjaśniającą depresję pacjenta. Równolegle do tego procesu, zaczyna się kształtować i wyłaniać specyfika relacji między pacjentem i terapeutą, wskazująca na charakter powtarzających się w życiu pacjenta wzorców relacyjnych, które stanowią podłoże i źródło doświadczanych przez niego trudności.
Bibliografia
1. Abbass, A. A., Hancock, J. T., Henderson, J., Kisely, S. (2006). Short-term psychodynamic psychotherapies for common mental disorders. Cochrane Database of Systematic Reviews, 4.
2. Gabbard, G.O. (2010). Psychiatria psychodynamiczna w praktyce klinicznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
3. Kendler, K., Kuhn, J., Prescott, C (2004). The Interrelationship of neuroticism, sex and stressful life events in the prediction of episodes of major depression. American Journal of Psychiatry, 161/4, 631-636.
4. Poniatowska-Leszczyńska, K., Małyszczak, K. (2013). Depresja a patologia osobowości w ujęciu psychodynamicznym. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 22(3), 201-209.
5. Pużyński, S., Wciórka, J. (2002). Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne. Kraków: Versalius.
6. Skrzyński, W. (2004). Zaburzenia psychiczne: wybrane zagadnienia psychologii klinicznej. Warszawa: Medium.
7. Wciórka, J. (2008). Kryteria diagnostyczne wg DSM-IV-TR. Wrocław: Urban&Partner.
Autor: Maria Flakus
Comments are closed